تۇركولوگيانىڭ تەرەڭ بىلگىرى ەدى...

/uploads/thumbnail/20181228152834282_small.jpg

قازاق رۋحانياتى ورنى تولماس قازاعا ۇشىرادى. 15 جەلتوقسان كۇنى 80-گە قاراعان شاعىندا كورنەكتى تۇركىتانۋشى عالىم، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور ءاجىباي كەرىم ۇلى دۇنيەدەن وزدى.

ءاجىباي كەرىم ۇلى 1939 جىلى 1 قىركۇيەكتە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ سوزاق اۋدانىنداعى جىنىس ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلگەن.  1967 جىلى الماتىداعى س.م. كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرەدى. 1967-1969 جىلدارى سوزاق اۋدانىنا قاراستى جامبىل اتىنداعى ورتا مەكتەپتە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى پاندەرىنەن ساباق بەرەدى. 1969-1972 جىلدارى قازكسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىندا اعا لابورانت، كىشى عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ جۇمىس ىستەيدى. 1972-1975 جىلدارى وسىندا اسپيرانت بولادى. 1976-1980 جىلدارى اتالعان ينستيتۋتتىڭ تۇركىتانۋ جانە قازاق ءتىلى تاريحى بولىمىندە كىشى عىلىمي قىزمەتكەرى رەتىندە ەڭبەك ەتەدى. 1980 جىلعى 15-اقپاندا كانديداتتىق ديسسەرتاسيا قورعايدى. سول جىلى ءوزى بىتىرگەن قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ (قازىرگى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى) جالپى ءتىل ءبىلىمى كافەدراسىنا دوسەنتتىك قىزمەتكە شاقىرىلادى. 1993 جىلدان 2000 جىلعا دەيىن قازاق اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىنداعى قازاق ءتىلى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ال 2000 جىلدان 2002 جىلعا دەيىن قازاق مەملەكەتتىك اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىندەگى قازاق جانە ورىس تىلدەرى كافەدراسىندا دوسەنتتىك قىزمەت اتقارادى. 2002 جىلدان 2014 جىلعا دەيىن ق.ا. ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى تۇركولوگيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەر بولدى.

ءا. كەرىم ۇلى شىعارماشىلىق جولىن ماقالا، وچەرك جازۋدان باستاعان عالىم. «جىعاسى جىعىلدى» تىركەسىندەگى «جىعا» ءسوزىنىڭ توركىنى تۋرالى جازىلعان العاشقى ماقالاسى «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ 1972 جىلعى №8-سانىندا باسىلدى. كوپتەگەن ماقالالارى «قازاقستان مەكتەبى» (1972، №2)، «قازاقستان ايەلدەرى» (1983، №10) جۋرنالدارىندا، عىلىمي باسىلىمداردا جانە «انا ءتىلى» گازەتىندە جاريالاندى.

1973 جىلى ءا. كەرىمۇلىن ءامىر ناجىپكە شاكىرت ەتىپ، ماسكەۋگە جىبەرەدى. ءا. ءناجىپ شاكىرتىنە «ەسكى تۇركى ەسكەرتكىشتەرى تىلىندەگى ءسوز جاسايتىن جۇرناقتار (ءحىV عاسىر)» دەگەن تاقىرىپ بەرىپ، ويداعىداي قورعاتادى. ءا. كەرىم ۇلىنىڭ بۇل ەڭبەگى ءامىر ءناجىپتىڭ رەداكتورلىعىمەن قازاق (2005 ج.) جانە ورىس (2009 ج.) تىلدەرىندە زەرتتەۋ ەڭبەك رەتىندە جەكە-جەكە كىتاپ بولىپ، جارىق كورەدى.

ديسسەرتاسيا قورعاعاننان كەيىنگى جەردە عالىم ءتىل تاريحى ماسەلەسىمەن، ونىڭ ىشىندە، XI-XIV عاسىرلاردا جازىلعان ەسكەرتكىشتەردىڭ قازاق تىلىنە قاتىسى تۋرالى ماسەلەمەن اينالىسىپ كەلدى. ءى. كەڭەسبايەۆپەن بىرگە جازعان ««مۋحاببات-نامە» ەسكەرتكىشىندەگى قازاق تىلىنە قاتىستى كەي ەلەمەنتتەر جايىندا» دەپ اتالاتىن ماقالاسى 1981 جىلى شىققان «قازاق ادەبي ءتىلىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحى مەن دامۋ جولدارى» جيناعىندا جاريالاندى. ءار جىلدارى ءارتۇرلى عىلىمي باسىلىمداردا جارىق كورگەن «التىن وردا ايماعىندا جازىلعان ەسكەرتكىشتەر»، «ق.ا. ياساۋي حيكمەتتەرىنىڭ زەرتتەلۋ تاريحىنان»، «سۇلەيمەن باقىرعاني مۇراسىنىڭ زەرتتەلۋى»، ««ءناھجۋل-فاراديس» جادىگەرىنىڭ زەرتتەلۋى مەن ءتىلى تۋرالى قىسقاشا ماعلۇماتتار»، ««قۇتادعۋ بىلىك» جادىگەرىنىڭ زەرتتەلۋى مەن ءتىلى تۋرالى قىسقاشا ماعلۇماتتار» دەپ اتالاتىن ماقالالارى ءوز الدىنا ءبىر شوعىر. ءا. ءناجىپ، ءى. كەڭەسبايەۆ، ن. كاتانوۆ سىندى ايگىلى تۇركىتانۋشىلاردىڭ ءومىرى مەن ەڭبەگى تۋرالى دا ماقالالار جازدى. ءا. ءناجىپ، ا. بايتۇرسىنوۆ، ن. كاتانوۆ تۋرالى جازعان ماقالالارى اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلىپ «تۇركى الەمىنىڭ تاريحي تۇلعالارى» (تۇركىستان، 2009) دەگەن جيناقتا جاريالاندى. باس-اياعى، ءاجىباي كەرىم ۇلىنىڭ 80-نەن استام ماقالالارى جارىق كوردى.

«مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا باسىلىپ شىققان م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى تاراپىنان شىققان «ادەبي جادىگەرلەر» اتتى سەريا بويىنشا 20 تومدىق باسىلىمداردىڭ قۇرامىنداعى ءسايف ءساراييدىڭ «گۇلستان بيت-تۇركي» («تۇركىشە گۇلستان») شىعارماسى مەن قۇتىبتىڭ «حۇسراۋ مەن شىرىن» داستانىن قاراستىرىپ، قازاق تىلىندەگى عىلىمي اۋدارماسىن جاساپ بەردى. وسى قۇندى ادەبي ەسكەرتكىشتىڭ مەيلىنشە ءتۇپنۇسقاعا جاقىنداتىلعان قازاقشا نۇسقاسىمەن قاتار عىلىمي تۇسىنىكتەمەسى، سوزدىگى، ادەبي جادىگەر ءماتىنىنىڭ فاكسيميلەسى دە بەرىلدى.

عالىم حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى جوباسى اياسىندا  2017 جىلى كورنەكتى تۇركىتانۋشى ءا. ءناجىپتىڭ ۇزاق جىلدار بويى قولجازبا كۇيىندە جاريالانباعان  «يستوريكو-سراۆنيتەلنىي سلوۆار تيۋركسكيح يازىكوۆ حIV ۆەكا» دەگەن 4 تومدىق ىرگەلى ەڭبەگىن جارىققا شىعارىپ، ۇستازىنىڭ اماناتىن ورىنداپ، اسا قاجىرلى ەڭبەك ەتتى. 

 ءاجىباي كەرىم ۇلى ءوز سالاسىنىڭ بىرەگەي مامانى، زەرتتەۋشى عالىمى رەتىندە بۇل ءىسىن ءومىرىنىڭ اياعىنا دەيىن جالعاستىرىپ كەلدى.

          اياۋلى ارىپتەسىمىزدىڭ اۋىر قازاسىنا قابىرعامىز قايىسا تۇرىپ، مارقۇمنىڭ وتباسى مەن اعايىن-تۋعاندارىنا قايعىرىپ كوڭىل ايتامىز. عالىمنىڭ اقجارقىن دا كىشىپەيىل مىنەزى، تاباندىلىعى مەن ەڭبەكقۇمارلىعى، تۇركى مۇراسىن شەكسىز سۇيگەن كىرشىكسىز ادال سەزىمى ۇرپاقتارعا ماڭگى ۇلگى بولادى. 

 ءاجىباي كەرىم ۇلى ءوز سالاسىنىڭ بىرەگەي مامانى، زەرتتەۋشى عالىمى رەتىندە بۇل ءىسىن ءومىرىنىڭ اياعىنا دەيىن جالعاستىرىپ كەلدى.

          اياۋلى ارىپتەسىمىزدىڭ اۋىر قازاسىنا قابىرعامىز قايىسا تۇرىپ، مارقۇمنىڭ وتباسى مەن اعايىن-تۋعاندارىنا قايعىرىپ كوڭىل ايتامىز.

بەرىكباي ساعىندىق ۇلى،

ءال-فارابي اتىنداعى قاز ۇۋ-دىڭ پروفەسسورى،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.

 

 

قاتىستى ماقالالار